حجامت و اثرات درمانی آن از منظر معصومین (ع) و طب جاری

حجامت (Cupping)

حجامت اصطلاحا” به روشي ازخونگيري اطلاق مي شود كه جهت درمان بعضي ازبيماريها بكار مي رود و داراي سابقه تاريخي هفت هزارساله مي باشد و به عنوان يك سنت الهي درروايات وسيره پيامبران وائمه اطهار(ع) مطرح گرديده وجزءاحكام امضائي اسلام است. درمنابع طب اسلام وطب سنتي حجامت به عنوان يكي ازاركان مهم درمان ذكرگرديده است وبيماري هاي گوناگون رادرمان مي كند و به صورت اختصاصي درمنابع طب اسلامي به شكل پيشگيرانه درمان همه بيماريها شمرده شده است و درمورد بيماريهاي خاص درمان تمامي بيماريهاي ناشي ازغلبه خون گفته شده است . بوعلي سينا اعتقاد دارد صفرا و سودا نيز ازطريق حجامت قابل دفع است .

جايگاه حجامت در طبّ سنتي و اسلامی

تمامي ‌بزرگان طبّ سنتي ايران از حجامت به عنوان يكي از اركان مهم درماني ذكــر كرده ‌اند . محــــمد زكرياي رازي در كتاب “الحاوي” ، شيخ الرئيس ابوعلي سينا در كتاب ” قانون در طب “، سيد اسمـاعيل جرجاني در كتاب ” ذخيره خوارزمشاهي” و عقيلي خراساني در كتاب ” خلاصه‌الحكمه في مجـــمع الجوامع” به شـيــــــوه گسترده ‌اي پيرامون حجامت و كاربرد آن در درمان صحبت كرده ‌اند و از حجامت براي درمان بيـــــــــماري‌هاي فراگير و مهمي ‌مانند سكته قلبي ، ماليخوليا، سردرد هاي ميگرني و بخشي از بيماري‌هاي پوستي بهره مي‌گرفته‌اند. در طبّ اسلامي ‌و منابع مذهبي نيز توصيه‌هاي فراواني به‌ انجام حجامت شده ‌است.

رسول اكرم (صلي االله عليه و آله و سلم ) و ائمه‌اطهارعليهم السلام خود حجامت مي‌كرده ‌اند و روش انجام آن را بيان فرموده‌اند و ويژگي‌‌هاي درماني آن را برشمرده ‌اند. در اين زمينه بيش از پانصد روايت مطرح است كه در كتاب «حجامت از ديدگاه ‌اسلام» جمع آوري شده‌ است.

يكي از مهمترين رواياتي كه در زمينه حجامت در منابع معتبر روايي ذكر شده و در ذيــــل آيه یک ســــوره‌ مباركه اسري در تفسير الميزان و برخي از تفاسير ديگر آمده ‌است، حديث زير مي‌باشد:

حضرت رسول اكرم(صلي االله عليه و آله و سلم) مي‌فرمايند:

“در شب معراج ، وقتي كه به آسمان هفتم صعود كردم ، بر هيچ ملكي از ملائك گذر نكردم مگر اينكه گفتند يا محمد حجامت كن و امتت را به حجامت كردن امر بفرما.” ( ۱۱ )

با يك چنين نگاه وسيع و عمـــيق و روش درماني همه سونگـر است كه ” علــــم طـــب در كنــــــــار علم ديـــــن ” قرار مي گيرد كه ( العلم علمان علم الابدان و علم الاديان) و مي داند كه خداوند اول طبيب است و آنگاه پيامبران و خاتم شان رسول گرامي اسلام (ص) منتظر نمي ماند كه جامعه بيمار شود و دســت نياز به ســـوي او دراز كنـــد ، قبل از بروز بيماري اقدام به پيشگيري دردهاي جامعه مي كند. با تعليم خداوندي انسان را مي شناسد و كليه عوامل حاكـــم و مؤثـــر بر او را مي دانــد. لذا برخي از دستــــوراتش از جمله توصيه هاي طبي براي همه انسانها و همه زمانهاست. بعضي از دستوراتــش براي سني خاص يا جنس خاص يا فرد خاص يا فصــــل خاص صادر مي شود.

تمامي بزرگان طب سنتي ايران ازحجامت به عنوان يكي از اركان مهم درماني ذكر كرده اند . محمد زكرياي رازي در كتاب الحاوي ، شيخ الرئیس ابوعلي سينا در كتاب قانون در طب ، سيد اسماعيل جرجاني دركتاب ذخيره خوارزمشاهي ، عقيلي خراساني دركتاب خلاصه الحكمه في مجمع الجوامع و بسیاری دیگر از مشاهیر پزشکی طب سنتی و اسلامی به شيوه گسترده اي پيرامون حجامت و كاربرد آن دردرمان امراض صحبت كرده اند و از حجامت براي درمان بيماريهاي فراگير و مهمي مانند ” سكته قلبي ، ماليخوليا ، سردردهاي ميگرني و بخشي از بيمايهاي پوستي ” بهره مي گرفته اند . در طب اسلامي و منابع مذهبي نيز توصيه هاي فراواني به انجام حجامت شده است. رسول اكرم (ص) و ائمه اطهار(ع) خود حجامت مي كرده اند و روش انجام آن را بيان فرموده اند وويژگيهاي درماني آن را برشمرده اند.

پيامبرخدا (ص): اگر خون درونتان به جوش مي آيد ، حجامت كنيد ، چرا كه خون ، گاه ممكن است دردرون شخص ، طغيان كند و وي را بكشد .(۱)

پيامبر خدا (ص) فرموده : درد، سه چيز است و درمان نيز سه چيز . اما درد ، عبارت است از : خون ، تلخه و بلغم . درمان خون ، حجامت است ، درمان بلغم ، حمام است ، و داروي تلخه نيز راه رفتن .(۱) .

امام حسن عسكري (ع)فرموده : پس از انجام حجامت ، انار بخور ، اناري شيرين ؛ چرا كه خون را فرو مي نشاند و خون را فرو مي نشاند و خون را در درون ، تصفيه مي كند(۱) .

امام صادق ( ع ) فرموده : بهترین چیزی که با آن به مداوا می پردازید ، حجامت کردن ، دوا را بر بینی ریختن ، حمام نمودن و حقنه کردن ( وارد کردن داروی مایع از طریق رکتوم ) است .

پیامبر ( ص ) فرموده : هر وقت خون یکی از شماها به جوش آمد ، حجامت کند ، که او را نمی کشد . سپس فرمود : کسی از اهل بیت خودم را نمی بینم که در آن اشکالی ببیند .

حضرت علی (ع) فرموده : همانا حجامت بدن را سالم و عقل را استوار می نماید. (۲)

پیامبر خدا (ص) فرموده : اگر در چیزی شفا باشد ، در تیغ حجام و در خوردن عسل است . ( ۲)

امام رضا ( ع ) فرموده : باید حجامت کردن بعد از خوردن غذا صورت گیرد ، چونکه وقتی انسان سیر شد ، سپس حجامت کرد ، خون جمع شده و بیماری خارج می گردد و اگر با شکم گرسنه کسی حجامت کند ، خون خارج می شود ولی بیماری ( در بدن ) باقی می ماند. (۲)

امام صادق (ع ) فرموده : حجامت کردن در سر موجب شفاء و بهبودی هفت بیماری است : جنون ، خوره ( جذام ) ، پیسی ( کک و سفیدی در بدن )، خواب آلودگی ، درد دندان ، ضعف بینائی و سر درد شدید . ( ۳ )

پیامبر ( ص ) فرموده : در حجامت کردن شفاء و بهبودی از بیماری است . ( ۴ )

امام صادق (ع ) فرمود : پیامبر خدا (ص) سه گونه حجامت می کرد : یکی حجامت در سر که آنرا ” متقـدمه ” می نامید ، و یکی بین دو کتف که آنرا ” نافعه ” می نامید و یکی بین دو کفــل ( ســــرین ) و بالای ران که آنــــرا ” مغیثه ” می نامید. ( ۵ )

امام حسن عسگری ( ع ) فرموده : بعد از حجامت ، انار شریرین بخور که ( جریان ) خون را آرام و آنرا تصویه می کند. ( ۶ )

رسول خدا (ص) فرموده : وقتی خون به هیجان آمد ، حجامت کنید ، چون خون وقتی به تردد و هیجان آمد ، صاحبش را می کشد. ( ۸ )

حضرت صادق (عليه السلام) فرمود كه حجامت را در آخر روز بجا آوريد.

از حضرت امام على نقى (عليه السلام) منقول است كه: انار شيرين بعد از حجامت ، خون را ساكن مى كند، خون اندرون را صاف مى كند.

امام رضا علیه السلام براى حجامت دعاى خاصى ذكر فرموده‏اند. این مطلب اهمیت همراهى درمان روحى و دعا درمانى با درمان‏هاى جسمى در طبّ اسلامى را اثبات مى‏كند. متن دعا چنین است :

وقتى خواستى حجامت كنى، چهار زانو جلوى حجّام بنشین و بگو: ” اَعوذ بِالّلهِ الكَریم فى حِجامَتى مِنَ العَین فِى الدَّم وَ مِن كُلّ سوءِ وَ الاَعلالِ وَ الاَسقام وَ الاَوجاع وَ الاَمراض وَ اَسئَلُكَ العافِیةَ وَ المُعافاة وَ الشِّفاءِ مِن كُلّ داء.» ( ۹ )

یعنى: « در حجامت خود به خداوند كریم پناه مى‏برم از خونریزى و از هر ناراحتی ، علت ، سختى‏ و درد و مرضی و (خداوندا) از تو عافیت و اسباب عافیت و شفاى از هر بیمارى‏ را طلب مى‏كنم.»

از مجموعه ‏ى احادیث و روایات برمى‏آید كه حجامت باید در زمان سیرى انجام شود و انجام آن به هنگام گرسنگى مضرّ است.در این رابطه از امام صادق‏علیه السلام روایت شده كه: « حجامت بعد از غذا خوردن باعث دفع عرق شده و قوّت ‏بخش بدن است.»

همچنین ایشان فرموده اند : « از حجامت در حال گرسنگى بپرهیزید.»

نیز فرموده: « بعد از خوردن طعام ، با حجامت خون جمع مى‏شود و بیمارى دفع مى‏گردد. اما اگر قبل از خوردن غذا حجامت انجام شود، خون دفع می شود، ولى بیمارى در بدن مى‏ماند.»

امام رضا علیه السلام در رساله‏ى ذهبیّه، فرمایش مفصّلى در مورد خوراك بعد از حجامت دارند كه قسمتى از آن را در اینجا مى‏آوریم:

« پس از استحمام باید موضع فصد و حجامت را به وسیله‏ى پارچه‏ ى كركى یا ابریشمى یا دستمال نخى كه لطیف و نرم باشد، بپوشانید. بعد یك حبه از تِریاق اكبر (نام یك داروى قدیم) به اندازه‏ى ماش میل كنید. پس از حجامت و فصد، آب میوه بنوشید و اگر میوه نیست، شربت بالنگ مصرف كنید و در جایى كه این امكانات وجود ندارد، بالنگ را زیر دندان بگیرید و روى آن جرعه‏اى آب نیم ‏گرم بنوشید. اما در فصل سرما باید سكنجبین عسلى استفاده شود كه این شربت شما را از بیمارى‏هاى خطرناك لقوه، برص، بهق و جذام به اراده‏ى خداوند ایمن خواهد داشت.

امام رضا (ع): سفارش مى‏كنم كه پس از حجامت یا فصد، آب انار را با مكیدن آن بنوشید. مكیدن آب انار خون را زنده و تن را با نشاط خواهد ساخت. پس از حجامت و فصد ، از خوردن غذاهاى نمك‏دار تا مدت ۳ ساعت بپرهیزید، چون اگر این پرهیز مراعات نشود، بعید نیست كه انسان به بیمارى جرب دچار شود.

امام حسن عسكرى‏ علیه السلام مى‏فرماید : « بعد از حجامت انار شیرین میل كنید، چون انار خون را آرام مى‏كند و آن را در مسیر خود صاف مى‏گرداند.»

پيامبر اكرم (ص) : جبرئيل چندان مرا به انجام حجامت دعوت كرد كه پنداشتم گويي حجامت واجب است. ( ۱۴ )

مکانیسم حجامت در بدن

حجامت در واقع اعمال يك استرس فوري است به سيستم ساكن دفاع عمومي بدن تا آن را برعليه كليه عوامل دروني و بيروني هشيار و فعال نمايد. حجامت با توجه به روش مورد انجام ومحلي كه انجام مي گيرد ، مي توانـــد چون نيشترزدن، عوامل عفوني درد آور و مخرب را از بدن خارج نمايد. حجامت درزيرگردن وجايگاه معين ميان دو كتف قادر است عوامل اصلي لخته شدن خون و فاكتورهاي انعقادي عامل در سكته هاي مغزي وقلـــــــبي را از سيستم خارج نمايد . زيراخون پراكسيژن خارج شده از ريه ها در اثر حالت تلمبه اي قلب و ريه ها كه ايجاد فـشار منفي در قفسه سينه مي كند وعمل مكش و دمش (دميدن) را سامان مي بخشد ، خون حاوي قطرات ريز چربـــي و لخته هاي مستعد كوچكي راكه ميل به هم پيوستگي در آنها زياد است را به عضلات پشت (نزديكترين مســــــــــير عروقي) پمپ مي نمايد و حجامت در محل مذكور آنها را به دام انداخته از بدن خارج مي نمايد . زيرا عوامـــــــل تشكيل لخته هاي مخاطره آميز از اين گلوگاه بسوي ساير نقاط بدن روانه مي شود و حجامت آنجا را پاك مي كنـــد.

کاربرد حجامت در بیماریهای مختلف

در منابع طب اسلامي ‌و طبّ سنتي ، حجامت به عنوان يكي از اركان مهم درمان ذكر گرديده ‌است و بيماري‌هاي گوناگون را درمان مي‌كند و به صورت اختصاصي در منابع طبّ اسلامي ‌به شكل پيشگيرانه درمان بسیاری از بيماري‌ها شمرده شده ‌است. موسسه تحقيقات حجامت ايران و شعب مختلف آن طي پژوهش‌هاي مستمر بر روي بيش از پانصد هزار بيمار، تعداد ۷۰ نوع بيماري را درمان نموده‌اند كه تعدادي از آنها به قرار زير مي‌باشد:

افزايش كلسترول و تري گليسيريد، ديابت غير وابسته به ‌انسولين، اوره بالا، فشــــار خون بالا و فشار خون پايين، غلظت خون بالا، سرما‌خوردگي مكرّر، آنمي‌(كم خوني)، سرخجه، آبله مرغان، سرخك، زونا، ايكتر فيزيولوژيك نوزادان، پروستاتيت، ديسمنوره ، اليگومنوره، آمنوره، هيپومنوره، هيرسوتيسم ( پُرمويي)، برخي از انواع ناباروري زنان، كيست تخمدان، فيبروم رحمي، ويار حاملگي، مسموميت غذايي و دارويي، سردرد ميگرني، تصلب شرايين، اعتياد به مواد مخدر، هيپرتيروئيدي، هيپوتيروئيدي، هموروئيد، افسردگي، سنگيني سر، اسپاسم عضلاني، كاهش رشد و كوتاهي قد، لاغري، واريس، كمر درد، آرتروزها، آكنه و بثورات پوستي، كهير، آفت دهان، ريزش مو، گُرگرفتن بدن، اپيستاكسي مكرّر. ( ۱۱ )

مطالعه تحقيقي ديگر نشان مي دهد كه حجامت موجب افزايش نوروترانسميتر سروتونين در مغز مي شود و مي دانيم كه كاهش سروتونين يكي از اتيولوژي هاي اساسي ايجاد دپرسيون و اختلالات رفتاري مانند تهاجم و پرخاشگري است و اين يافته باليني را در بيماران پس از حجامت به فراواني مي توان ديد كه بصورت كاهش حالات افسردگي و افزايش آرامش رفتاري و تعادل كاركردهاي عصبي مغزي بيان مي شود. ( ۱۳ )

حجامت با خارج كردن ذرات چربي كه در فرآيند اكسيژنه شدن خون همچنان درمويرگهاي عضلات پشـت تنه گير كرده و پشت سر هم صف كشيده اند و انتقــال كند وتدريجي آنها به عروق گشـــادتر ومســيرهاي بازتـــر، مي تواند به رسوب وايجاد سده ( انسداد عروق مثلا CAD يا آمبولي ) مخاطره آميز پايان دهد و با ايجاد تله هاي گشاد عروقي در موضع (بدليل بادكشهاي ناحيه واطراف آن)وايجاد فشار منفي وحالت مكنده دراين تله ها مدتهــــا اين ذرات چربي رااز جريان عادي خويش باز دارد . حجامت خارج كننده صفراست وآرامش رابه انسان ارزانــي مي دارد . حجامت يك شوك عصبي موثر دربيماران روحي و رواني وافسردگی است و آغاز چالش هاي رواني را به بيمار القاء مي كند . حجامت كاهش دهنده فشار خون است و بمقدار زيادي از استعداد سكته هاي آني دربيماران مي كاهد(مثل خونريزي از بيني در بيماران فشارخوني). حجامت فاكتورهاي آلرژي (عوامل حســــــــاسيت زاي) دروني و بيروني كساني را كه كهير دارند يا كم كاري كبد داشته و به حساسيت هاي متعددي گرفتارند را از مسير مخرب وآزار دهنده بيمار به مسيري فرعي منحرف مي نمايد وايمني شخص را تجهيز مي كند و فرصت سامــــان دهي به سيستم دفاعي مي بخشد. حجامت درترك اعتياد موثر بوده هشدارهاي خود باوري واعتماد به نفــس را كه اولين ومهمترين فاكتور در ترك اعتياد تلقي مي شود صادر مي نمايد وسموم خون را تخليه مي كند. حجامت بلغم وسوداي پخته شده را كه قبلا” سست وقابل انتقال شده است ، همچون صفرا مي مكد و از غلظت و حدت آنهــــــا مي كاهد. حجامت باز كننده انسدادهايي است كه به آمنوره زنان انجاميده و با باز كردن مسيرهاي عروقي ، انتقال موضعي مواد ماليدني مثل كرم ها و لوسيون ها و پمادها را ازيك سو روي پوست وانتقال خونـــــي مواد دارويي خوراكي را از درون از سوي ديگر تسهيل ميكند. حجامت به سرعت تيرگي ديد را در بيماران ديابتي و فشارخوني كاهش مي دهد و با آثار شفابخش متعددش در بيماران با تيرگي شعور مقدمات هشياري را فراهم مينمايد. حجامت خارج كننده لخته هاي گرفتار در پيچ وخم عروق واريكوز ساقين وساير اندامهاست. حجامت دنيايي اســــت كه در پشت سرمان بوده و از اينكه گوشه چشمي بدان داشته باشيم ، غافل بوديم واكنون همت كرده ايم وتازه از درب آن وارد شده ايم و اين همه را ديده ولمس كرده ايم ومثل آن به (( آب در كوزه و ما تشنه لبان ميگرديم )) مي مانــد . (۱۱)

حجامت یک عمل لازم برای بدن انسان می باشد. پس وقتی که برای این کار تصمیم گرفته می شـــود ، لازم است از ۱۲ تا ۱۵ هر ماه برای عمل حجامت انتخاب شود. چون این ایام از لحاظ اینکه قمر به دوران تکامل بدری خود می رسد ، برای خون گرفتن صالح تر و مناسب می باشد. ولی اگر ماه به ایام آخرش برسد ، حجامت مناسـب نخواهد بود ، مگر اینکه مقتضیات مزاجی آدمی ناگهان عمل حجامت را ایجاب کند که در این صـورت مانــــــــعی نخواهد داشت . اما آنچه که مسلم می باشد ، این است که دوران تکامل ماه برای حجامت وقت مناسبی است ، چون در آن روزهای ابتدا و انتها ( که قمر در حال تکامل می باشد ) جریان خون آرامش ندارد . زیرا هر چقـدر قرص ماه بسوی کمال می رود ، خون در بدن انسان پر جوش و خروش می شود . همچنین بهتر است در انجام حـجامت سنین زندگانی آدمها رعایت شود . مثلا” یک جوان بیست ســــــاله می تواند در هر بیست روز یکبار حجامت کند . سی ساله ها هر سی روز می توانند حجامت را تکرار کنـــــند و چهل ساله ها در هر چهل روز یک مرتبه و بقیه سنین به همین منوال رعایت گردد .

حجامت ” نقره ” ، ” نقره ، حفره کوچکی است که در منتها الیه ستون فقرات در پشت گردن قرار دارد ، فاصله این حفره با ســــــتون فقرات چهار انگشـــــت است ” برای سنگیـــنی سر نافع اســت و هم چنــــین حجامت ” اخدعین ” ، ” آن دو رگ را گویند که در پشت گردن به چپ و راست کشیده شده اند ” ناراحتی های چشم و صورت را بر طرف می کند و به جریان خون در عضلات و عروق سر حالت عادی می بخشد. ( ۷ )

جنبه های علمی حجامت از نظر طب جاری

تلاش علمي ‌براي توجيه حجامت در جهان شروع شده‌ است و تاليفاتي نيز در اين زمينه منتشر گرديده‌است. كتاب «حجامت يك روش درماني آزموده شده‌ » حاصل پژوهشي است كه ‌آقاي دكتر « يوهان آبله » در كشـــــور آلمان انجام داده ‌است. كتاب (Cupping Therapy)حاصل مطالعات آقاي دكتر ” Ilkay Chirali” است كه در كشور آمريكا انجام شده ‌است. مركز تحقيقات طب در ايالت نيويورك نيز مشغول فعاليت پيرامون حجامت است در كشور چين پيرامون مكانيسم اثر و كاربرد حجامت گرم و خشك مطالعاتي صورت گرفته ‌است. در كــــــشور مصر پزشكان متخصص ، تحقيقاتي را پيرامون اثر حجامت بر بيماري‌هاي گوناگون منتشر ساخته ‌اند . جمعي از پزشكان سوريه تحقيقاتي را پيرامون حجامت شروع كرده و گزارش اول آنان در كتاب « دواء العجيب » منتشر گرديده‌است.

در دانشگاه شهيد بهشتي ايران هم در طی سالهاي ۷۱ و ۷۲ چند طرح پژوهشي پيرامـــــــون حجامـت اجرا گرديده‌است . از جمله ” مقايسه خون وريد و خون حجامت از نظر فاكتورهاي بيوشيميايي”، ” بررسي تاثير حجامت بر بيماري‌هاي عصبي و سردرد هاي ميگرني “. ” بررسي اثر حجامت بر سروتونين خون ” نيز پژوهش ديگري است كه در دانشگاه تهران انجام یافته و گزارش اوليه آن در پنجمين كنفرانس بين المللي طّب اسلامي ‌در هندوستان در سال ۱۹۹۹ ارائه گرديده ‌است. ” بررسي نقش حجامت بر سيستم ايمـــــني ” مطالعه‌اي اســـت كه در موسسه تحقيقات حجامت ايران صورت گرفته ‌است و همچنين ” مطالعه نقش حجامت بر تنظيم كلسترول خون” تحقيق ديگري است كه در سال ۱۳۸۱ در موسسه ‌انجام گرفته‌ است.

در دانشگاه‌هاي كشورمان ، موضوعات متعددي به صورت پايان نامه دكترا تدوين شده ‌است. پزشكان و محققان عضو موسسه تحقيقات حجامت ايران نيز در تيم‌هاي گوناگون پژوهشي سازماندهي شده ، درمان بيماري‌هاي مختلف را با روش حجامت مورد تحقيق قرار داده ‌اند و در اين زمينه ‌اطلاعات ارزشمندي را به دست آورده‌اند، گزارش اوليه ‌اين تحقيقات در بيش از ۴۰ مقاله تدوين و در موسسه قابل ارائه مي‌باشد .( ۱۱ )

امروزه واقعيت طب سنتي و بومي در دنيا برابر گزارش (WHO) اجتناب ناپذير است و همه دولتها موظف شده اند كه به امر آموزش و گسترش طب سنتي خود اقدام كنند.( ۱۲ )

تحقیقات جدید در خصوص حجامت در آلمان

آقای یوهان آبل (JOHANN ABELE ) پزشك آلمانی در كتاب خود با عنوان ” حجامت شیوه ی درمان آزمون شده ” كه در سال ۱۹۹۷ چاپ شده، در مورد حجامت می گوید:

“من اعتقاد راسخ دارم كه نه تنها امروز بلكه برای همیشه،‌ امر حجامت را در درمان بیماری ها نباید نادیده گرفت. حجامت پدیده ای است كه در خود تنظیمی كردن عملكرد بدن انسان دخالت دارد. امری كه هرگز با روش های دیگر نمی توان آن را جایگزین كرد… مطالعات ما نشان می دهد كه در آلمان می توان ۷۵ درصد بیماری ها را با شیوه های درمان طبیعی از جمله حجامت مداوا كرد ” . وی در كتاب خود از بیمارانی نام می برد كه تنها با یك بار حجامت ، بیماری چندین ساله شان بهبود یافته است و می افزاید:

” جان كلام اینكه چگونه می توان شیوه ی درمانی حجامت را به دلیل اینکه متعلق به دوران قرون وسطی است، نادیده گرفت و از كاربرد آن صرف نظر كرد؟ در صورتی که می تواند در كوتاه ترین زمان ممکن، بدون ایجاد عوارض جانبی و هزینه گران و وقت گیر ، باعث بهبود بیماری در یك مرحله شود ” . وی ضمن مقایسه حجامت با سایر روش های درمانی اظهار می دارد :

” پزشكی كه با اثرات و كاربرد بادكش و حجامت در درمان بیماری های گوناگون آشناست، در برخورد با هر نوع بیماری بدون تردید،‌ ابتدا در اندیشه ی انجام حجامت است و بعد درمان های دیگر، زیرا در شرایط امروزی و با تعدد مراجعات، عملا” ثابت شده كه بادكش و حجامت آسان ترین و سریع ترین روش درمان است. “

نقش حجامت در درمان عوارض جانبازان شیمیایی

آقای دكتر كدیور فوق تخصص جراحی قلب و عروق می گوید :

“خود من موقع جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۳ در مجروحین عزیز شیمیایی شده با گاز خردل و ادم حاد ریوی و تورم شدید نسوج اندام مختلف، عمل حجامت را توام با انداختن زالو به اندام های مبتلا به كار بردم و نتیجه موفقیت آمیز بود. در جنگ ویتنام نیز عمل حجامت در مجروحین و مبتلایان به ادم حاد ریوی حاصل از DIOXINS (عامل نارنجی ) نجات بخش بوده است.” ( ۱۰ )

بيماران جهت انجام حجامت بايد به چه‌ اشخاص يا مراكزي مراجعه كنند؟

حجامت يك روش درمانی پيچيده و داراي ظرافت‌هاي گوناگون مي‌باشد كه تجويز و اجراي آن بايــــــد زير نظر پزشكان آموزش ديده و آشنا به مباني طبّ سنتي و طبّ اسلامي ‌صورت پذیرد. اين پزشكان همچـــــــــنين بايـد پروانه حجامت مورد تاييد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي را دارا باشند و در دوره‌هاي باز‌آمــــــــوزي مرتبط با موضوع حجامت نيز به صورت دائم شركت نمايند تا از يافته‌هاي علمي‌جديد حجامت بهره ‌منـد گردند‌.هم اكنون ۱۶۰۰ پزشك عمومي و متخصص آموزش ديده با پروانه ي حجامت كه توسـط وزارت بهداشــــــت ، درمان و آموزش پزشکی تأييـــــــد شده است، در سراسر كشور فعاليت مي كنند كه اگر هر كدام حداقل روزانه ۱۰ نفر را حجامت كنند، در سال بيش از ۴ ميليــــون نفر را حجــــــامت مي كنند. جالب اين كه بسياري از بيماران و مراجعه كننــــدگان قبل از حجامت، در بالاتـــرين سطوح تخصصي ويزيت شده اند و سپس به حجامت روي آورده اند. فقط تعداد پزشكاني كه حجامت شــــــدند و در مؤســــسه پرونده دارند ۵ هزار نفر هستند. به علاوه پزشكان بسياري هم اهل حجامت شدن هستند كه تشكيل پرونده نداده اند. ( ۱۵ )

آيا استفاده ‌از فوايد حجامت تنها براي درمان بيماري‌هاست ؟

بيشترين كاربرد انواع حجامت در بُعد پيشگيري از بيماري ‌هاست و با مكانيسم‌هاي مختلفي از جمله تنظيم سيستم ايمني، تنظيم تركيبات بيوشيمي ‌و هورموني خون و تنظيم سيستم اعصاب خودكار بدن (سمپاتيك و پاراسمپاتيك) موجب پيشگيري از بيماري‌ها مي‌گردد و بدين ترتيب كاربرد حجامت بيشتر در بُعد پيشگيري است و جزو بهداشت پيشگيري طبّ اسلامي ‌محسوب مي‌شود. ( ۱۱ )

مزایای حجامت نسبت به ساير روشهاي درماني متداول

در مجموع حجامت يك روش درماني بدون عوارض جانبي است و اگر به صورت تخصصي از آن استفاده شود ، برتري هاي فراوني نسبت به روشهاي درماني جاري مانند مصرف داروهاي شيميايي و جراحي دارد. مزيت هاي درمان با حجامت مي توان بطورخلاصه بدين شرح بيان كرد:

۱ – حجامت يك روش درماني بدون عوارض جانبي است.

۲ – حجامت براي كليه سنين كاربرد دارد .

۳ – حجامت با حداقل توان فني و تجهيزات اجرايي مي‌تواند بيماري‌هاي سخت و مزمن را درمان كند.

۴ – حجامت هيچ ‌گونه وابستگي فني، علمي ‌و ابزاري به خارج از كشور ندارد.

۵ – در حجامت فاكتورهاي مداخله‌گر وجود ندارد و يك رفتار كامل ، موجب درمان مي‌شود.

۶ – حجامت چون يك دستور ديني است، توان جلب تاثيرات رواني (سايكوتيك) در آن بالاست و از اين طــــــريق علاوه بر افزايش سطح درمان‌پذيري، موجب تقويت فرهنگ و اعتقادات مذهبي و ارتباط انسان به خداوند تبارك و تعالي مي‌شود. ( ۱۱ )

توصیه های قبل از حجامت

۱ – بهتر است با شکم خالی حجامت انجام نشود . بنابراین یکساعت قبل از حجامت (ترجیحا شربت عسل ) یا آب انار یا ماءالشعیر لیمویی میل شود.

۲ – مصرف سیگار در روزی که قصد حجامت دارید ممنوع است.

۳ – تا ۱۲ ساعت قبل و بعد از حجامت مقاربت جنسی انجام نشود.

۴ – قبل از حجامت ، حتما عینک را از چشم بردارید.

۵ – حجامت در دوران عادت ماهيانه زنان ممنوع می باشد. ( ۱۶ )

توصیه های بعد از انجام حجامت

۱ – تا ۲۴ساعت بعد از حجامت ، مصرف سيگار ، انجام کارهای سنگين ، مقاربت جنسی ، مصرف ماهی و غذاهای شور ممنوع می باشد.

۲- پس از حجامت نيز توصيه می شود يک ليوان شربت عسل يا يک عدد انار و يا يک عدد ماءالشعير ليمويی ميل شود.

۳- تاثيرات درمانی حجامت معمولا از جلسه دوم درمان شروع می شود ، از اينرو بايستی عجله نکنيد و نگران نباشيد و تا پايان دوره درمانی از هر گونه قضاوت نمودن پرهيز نمائيد.

۴- صبح روز بعد از حجامت می توانيد استحمام نمائيد ( اما موضع حجامت را فقط با آب خالی بشوئيد و ليف و صابون نزنيد.)

۵- در صورت انجام حجامت توسط پزشکان مورد تائید وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی ، نباید نگران بيماری مسری و خطرناک ( ايدز و هپاتيت و …) باشید ، زيرا تمام وسايل حجامت (تيغ بيستوری – ليوان حجامت – گاز استريل و …) يکبار مصرف می باشند .( ۱۶ )

امید است با شناخت بیش از پیش توصیه های بهداشتی و درمانی دین مبین اسلام بویژه معصومین (ع) و سایر دانشمندان طب اسلامی و سنتی ، در احیاء و حفظ این میراث گرانبها کوشا بوده و با انجام مطالعات و تحقیقات لازم در خصوص دیدگاههای این بزرگواران و بهره مندی از منویات ارزشمند ایشان در زمینه طب ، تنی سالم و تندرست داشته باشیم.

والسلام علکیم و رحمه ا… و برکاته

پینوشت :

۱ – طب الائمه ، عبدالله بن بسطام و حسین بن بسطام ، مترجم جابر رضوانی ، قم : نورالزهرا (ع) ، ۱۳۸۵

۲ – بحار ، ج ۵۹ ، ص ۱۱۴

۳ – بحار ، ج ۵۹ ، ص ۱۲۶

۴ – بحار ، ج ۵۹ ، ص ۱۳۵

۵ – بحار ، ج ۶۲ ، ص ۱۲۰

۶ – بحار ، ج ۶۲ ، ص ۱۲۳

۷ – نسخه های شفا بخش ( بهداشت و درمان از دیدگاه معصومین (ع) ، حیدری نراقی ، علی محمد ، قم : میثم تمار ، ۱۳۸۶

۸ – دور نمایی از دایره المعارف طب اسلامی ، نورانی ، مصطفی ، گنج معرفت ، قم : ۱۳۸۶

۹ – بحار، ج ۶۲ ص ۱۱۷

۱۰ – منبع اینترنتی http://www.ebtekarnews.com/ebtekar/News.aspx?NID=21499