۱- راههاي شناخت خدا
براي شناختن خداي متعال، راههاي فراوان و گوناگوني وجود دارد كه در كتابهاي مختلف فلسفي و كلامي و بيانات پيشوايان ديني و نيز در متن كتابهاي آسماني به آنها اشاره شده است.
اين دلايل و براهين از جهات مختلفي با يكديگر تفاوت دارند: مثلاً در بعضي از آنها از مقدمات حسي و تجربي استفاده شده در حالي كه بعضي ديگر از مقدمات عقلي محض، تشكيل يافته‌اند؛ و بعضي مستقيماً در صدد اثبات خداي حكيم هستند در صورتي كه بعضي ديگر تنها موجدي را اثبات مي‌كنند كه وجودش مرهون موجود ديگري نيست (واجب الوجود) و براي شناختن صفات او مي‌بايست براهين ديگري اقامه شود.
از يك نظر مي‌توان دلايل خداشناسي را به راههايي تشبيه كرد كه براي عبور از رودخانه‌اي وجود دارد: بعضي از آنها مانند پل چوبي ساده‌اي است كه روي رودخانه كشيده شده و عابر سبكبار مي‌تواند به آساني از آن بگذرد و بزودي به منزل مقصودش برسد، بعضي ديگر مانند پل هاي سنگي طولاني از استحكام بيشتري برخوردار است ولي راه را طولاني‌تر مي كند، و بالاخره بعضي ديگر مانند راه آهنهاي پر پيچ و خم و داراي فراز و نشيب‌ها و تونل‌هاي عظيم است كه براي عبور قطارهاي سنگين ساخته شده است.
انساني كه ذهن سبكباري دارد مي‌تواند از راههاي خيلي ساده، خداي خود را بشناسد و به بندگي او بپردازد، اما كسي كه بار سنگيني از شبهات را بر دوش كشده است بايد از پل سنگي عبور كند، و بالاخره كسي كه خروارها بار شبهات و وسواس را با خود حمل مي‌كند بايد راهي را برگزيند كه داراي زير سازي هاي محكم و استوار باشد هر چند پيچ و خم ها و فراز و نشيب‌هاي زيادي داشته باشد.
ما دراينجا نخست به راه ساده خداشناسي، اشاره مي‌كنيم و سپس به بيان يكي از راههاي متوسط مي‌پردازيم. اما راههاي پر پيچ و خم را كه متوقف بر حل بسياري از مسائل زير بنايي فلسفي است و بايد كساني بپيمايند كه ذهنشان مشوب به شبهات فراوان شده يا در صدد زدودن شبهات و نجات دادن گمراهان دور افتاده، برآمده‌اند.
ويژگي‌هاي راه ساده
راه ساده خدا شناسي، امتيازات و ويژگي‌هايي دارد كه مهمترين آنها از اين قرار است:
۱ـ اين راه نيازي به مقدمات پيچيده و فني ندارد و ساده‌ترين بياني است كه مي‌توان دراين زمينه، مطرح كرد و از اينروي، براي همه مردم در هر سطحي از معلومات باشند قابل فهم و هضم است.
۲ـ اين راه مستقيماً به سوي خداي آفريننده دانا و توانا رهنمون مي‌شود بر خلاف بسياري از براهين فلسفي و كلامي كه نخست موجودي را به عنوان واجب الوجود اثبات مي‌كند و علم و قدرت و كميت و خالقيت و ربوبيت و ديگر صفات او را مي‌بايست با براهين ديگري ثابت كرد.
۳ـ اين راه، بيش از هر چيز، بيدار كردن فطرت و به آگاهي رساندن معرفت فطري را ايفا مي‌كند و با تأمل در موارد آن، حالتي عرفاني به انسان دست مي‌دهد كه گويا دست خدا را در ايجاد و تدبير پديده‌هاي جهان، مشاهده مي‌كند، همان دستي كه فطرت او با آن، آشناست.
با توجه به اين ويژگي‌هاست كه رهبران ديني و پيشوايان اديان آسماني، اين راه را براي توده‌هاي مردم برگزيده‌اند و همگان را به پيمودن آن، دعوت كرده‌اند و روش‌هاي ديگر را يا به خواص، اختصاص داده‌اند، يا در مقام احتجاج و بحث با انديشمندان ملحد و فيلسوفان مادي به كار گرفته‌اند.
– نشانه‌هاي آشنا
راه ساده خداشناسي، تأمل در نشانه‌هاي خدا در جهان، و به تعبير قرآن كريم تفكر در آيات الهي است. گويي هر يك از پديده‌هاي جهان در زمين و آسمان و در وجود انسان، نشاني از مقصود و مطلوب آشنا دارند و عقربه دل را به سوي مركز هستي كه هميشه در همه جا حضور دارد هدايت مي‌كنند.
همين كتابي كه در دست داريد نشانه‌اي از اوست، مگر نه اين است كه با خواندن،آن با نويسنده آگاه و هدفداري آشنا مي‌شويد؟ آيا هيچ گاه احتمال داده‌ايد كه اين كتاب در اثر يك سلسله فعل و انفعالات مادي بي‌‌هدف بوجود آمده و نويسنده هدفداري ندارد؟ آيا احمقانه نيست كه كسي بپندارد كه يك دائرة المعارف بزرگ چند صد جلدي در اثر انفجاري در يك معدن فلزات بوجود آمده است بدين گونه كه ذرات آنها به صورت حروفي در آمده و با برخورد تصادفي با پاره‌هاي كاغذ، نوشته‌هايي را پديد آورده و سپس كاغذها با تصادف ديگري تنظيم و صحافي شده است؟
اما پذيرفتن تصادفات كور براي تبيين پيدايش اين جهان عظيم با آن همه اسرار و حكمت‌هاي شناخته و ناشناخته، هزاران بار احمقانه‌تر از آن پندار است!
آري، هر نظم هدفمندي نشانه‌اي از ناظم هدفدار است و چنين نظمهايي در سراسر جهان، مشاهده مي‌شود و همگي يك نظام كلي را تشكيل مي‌دهند كه آفريننده حكيمي آن را پديد آورده و همواره دست اندركار اداره آن است.
بوته گلي كه در باغچه روييده و از ميان خاك و كود، با چهره رنگارنگ و بوي خوش، ظاهر گشته است، و درخت سيبي كه از دانه كوچكي برآمده و هر ساله مقادير زيادي سيب خوشرنگ و خوشبوي و خوشمزه ببار مي‌آورد و ساير درختان مختلف با شكل‌ها و رنگها و خواص گوناگون .
نيز بلبلي كه بر شاخ گل مي‌سرايد، و جوجه‌اي كه از تخم بيرون آمده: نوك به زمين مي‌زند و گوساله‌اي كه تازه متولد شده پستان مادرش را مي‌مكد و شيري كه در پستان مادر فراهم شده و براي نوشيدن نوزاد، مهيا گشته است و همگي نشانه‌هاي اويند.
راستي چه هماهنگي عجيب و تدبير شگفت انگيزي در پديد آمدن شير در پستان مادران همزمان با تولد نوزادان وجود دارد!
ماهي‌هايي كه هر ساله براي تخم ريزي، كيلومتر‌ها راه براي نخستين بار مي‌پيمايند و مرغان دريايي كه آشيانه‌هاي خود را در ميان انبود گياهان دريايي مي‌شناسند و حتي براي يك بار هم اشتباهاً به آشيانه ديگري سر نمي‌زنند، و زنبورهاي عسل كه هر صبح از كندوها خارج مي شوند و پس از پيمودن راههاي طولاني براي استفاده از گل‌هاي معطر، شامگاهان به كندوهاي خودشان باز مي‌گردند و همگي نشانه‌هاي اويند.
عجيب‌تر انكه هم زنبورهاي عسل و هم گاو و گوسفند‌هاي شيرده چندين بار بيش از اندازه نيازشان شير و عسل، توليد مي‌كنند تا انسان، اين آفريده استثنايي و برگزيده، از آنها بهره‌مند شود!
اما انسان ناسپاس، ولي نعمت آشناي خود را نشناخته مي‌انگارد و درباره او به جدال و ستيزه مي‌پردازد!
در همين بدن انسان، شگفت انگيزترين آثار تدبير حكيمانه ديده مي‌شود: تركيب بدن از جهازات هماهنگ،تركيب هر جهاز از اعضاء متناسب، تركيب هر عضو از ميليون‌ها سلول زنده خاص با اينكه همگي آنها از يك سلول مادر پديد آمده‌اند و تركيب هر سلول از مواد لازم به نسبت معين و قرار گرفتن هر اندام در مناسب‌ترين جاي بدن و حركات و فعاليت‌هاي هدفدار اعضاء و جهازات مانند جذب اكسيژن به وسيله شش‌ها و انتقال آن به وسيله گلبول‌هاي قرمز خون، ساختن قند به اندازه لازم بوسيله كبد، ترميم نسوج آسيب ديده با پيدايش سلول‌هاي جديد مبارزه با ميكروب‌ها و دشمنان مهاجم به وسيله گلبول‌هاي سفيد و ترشح هرمون‌هاي مختلف به وسيله غده‌هاي متعدد كه نقش‌هاي مهمي را در تنظيم كارهاي حياتي بدن به عهده دارند و همگي نشانه‌هاي اويند.[۱]
اين نظام عجيبي كه هزاران دانشمند در طول دهها قرن هنوز نتوانسته‌اند بدرستي به ريزه‌كاري‌هاي آن پي ببرند به وسيله چه كسي برقرار شده است؟
هر سلولي يك سيستم كوچك هدفمند است و مجموعه‌اي از سلول‌ها عضوي را پديد مي‌آورند كه سيستم بزرگتر هدفمندي است و مجموعه سيستمهاي گوناگون و در هم پيچيده، سيستم كلي و هدفمند بدن را تشكيل مي‌دهند. اما كار به همين جا خاتمه نمي‌يابد بلكه سيستمهاي بي شمار از موجودات جاندار و بي جان، يك سيستم عظيم كران ناپيدا را تشكيل مي‌دهند بنام جهان طبيعت كه تحت تدبير حكيمانه واحدي با كمال نظم و انسجام، اداره مي‌شود.
ذلكم الله فأني تؤفكون[۲]
بديهي است هر قدر دانش بشر، گسترش يابد و قوانين و روابط پديده‌هاي طبيعي، بيشتر كشف شود اسرار و حكمت‌هاي آفرينش، بيشتر آشكار مي‌گردد. ولي تأمل در همين پديده‌هاي ساده و نشانه‌هاي روشن، براي دلهاي پاك و ناآلوده،كفايت مي‌كند.
آموزش عقايد، آيت الله مصباح يزدي: ص ۴۹-۵۳
[۱] – براي توضيح بيشتر پيرامون اين مطلب به اين كتابهاي مراجعه كنيد: راز آفرينش انسان، اثبات وجود خدا،نشانه‌هاي او.
[۲] – سوره انعام، آيه ۹۵٫
